Stwardnienie rozsiane: przyczyny, objawy i metody leczenia

Czym jest stwardnienie rozsiane?

Stwardnienie rozsiane (łac. sclerosis multiplex, SM) jest przewlekłą chorobą ośrodkowego układu nerwowego, która dotyczy przeważnie osób między 20. a 40. rokiem życia, dlatego często nazywana jest chorobą ludzi młodych. Stwardnienie rozsiane jest chorobą nieuleczalną, która może prowadzić do pogłębiającej się niepełnosprawności.

Jakie są przyczyny stwardnienia rozsianego?

Przyczyny rozwoju stwardnienia rozsianego mogą być rozmaite, a największą rolę odgrywają czynniki:

• genetyczne,
• autoimmunologiczne,
• środowiskowe.

Nawet w przypadku 1 na 8 pacjentów ze stwardnieniem rozsianym dowiadujemy się, że choroba występowała już w rodzinie.

Infekcja wirusem Epsteina-Barra, która jest przyczyną choroby zwanej mononukleozą zakaźną również predysponuje do rozwoju stwardnienia rozsianego w przyszłości.

Co więcej, nawet zbyt niskie stężenie witaminy D w organizmie może przyczynić się do rozwoju SM. Dlatego tak ważna jest odpowiednia ekspozycja na promieniowanie słoneczne latem oraz suplementacja witaminy D w miesiącach od września do maja.

Jakie są objawy stwardnienia rozsianego?

Ze względu to, że stwardnienie rozsiane obejmuje układ nerwowy, jego objawy mogą być rozmaite i nie istnieje jeden, niepowtarzalny wzór objawów SM. Do najczęściej występujących objawów stwardnienia rozsianego mogą należeć:

• zaburzenia widzenia (nieostre, podwójne widzenie)
• zaburzenia czucia (mrowienie, drętwienie),
• zaburzenia funkcji poznawczych, czyli koncentracji i pamięci,
• depresja,
• trudności związane z poruszaniem się, uczucie ciężkości kończyn, problemy z koordynacją i utrzymaniem równowagi,
• chroniczne zmęczenie,
• zaburzenia pracy układu pokarmowego i moczowego,
• zawroty głowy.

Do rzadziej występujących objawów SM można zaliczyć:

• trudności z połykaniem,
• zaburzenia mowy,
• napady padaczkowe,
• problemy z oddychaniem,
• utratę słuchu,
• ból głowy.

Pierwsze objawy stwardnienia rozsianego

Wczesne objawy stwardnienia rozsianego mogą pojawić się na długo przed samym rozpoznaniem choroby. Należą do nich:

• zaburzenia widzenia, czyli pogorszenie widzenia światła i barw, podwójne widzenie, mroczki przed oczami, widzenie nieostre,
• mrowienie, pieczenie, ból czy drętwienie kończyn,
• zaburzenia równowagi,
• zawroty głowy.

Wczesna identyfikacja powyższych objawów pozwala na szybsze wprowadzenie odpowiedniego leczenia i spowolnienie rozwoju zmian chorobowych.

Klinicznie izolowany zespół (CIS)

Klinicznie izolowany zespół (CIS) to pierwsze wystąpienie objawów neurologicznych, które utrzymuje się przez ponad dobę. Może wystąpić nawet u 85% chorych. Do objawów CIS należą:

• pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego,
• słabość i ból kończyn.

Klinicznie izolowany zespół może przekształcić się w późniejszym okresie w stwardnienie rozsiane, ale nie jest to jednak regułą. Ważne jest jednak, aby jak najszybciej skontaktować się z lekarzem, który zaleci odpowiednie badania diagnostyczne takie jak:

• rezonans magnetyczny,
• badania płynu mózgowo-rdzeniowego.

Odpowiednio szybka reakcja pozwala na wczesne rozpoznanie choroby i podjęcie skutecznego leczenia.

Diagnostyka stwardnienia rozsianego

Niestety choroby neurologiczne i ich diagnostyka nie należą do łatwych, a objawy stwardnienia rozsianego mogą przypominać także inne choroby układu nerwowego. Do chorób naśladujących SM zaliczamy: 

• boreliozę,
• kiłę,
• migrenę,
• sarkoidozę,
• stwardnienie zanikowe boczne,
• toczeń rumieniowaty układowy,
• zespół Sjögrena.

W różnicowaniu stwardnienia rozsianego z innymi chorobami przydatne mogą się okazać tak zwane kryteria rozpoznania stwardnienia rozsianego według McDonalda. Pozwalają one ocenić z dużą dokładnością czy mamy do czynienia ze stwardnieniem rozsianym.

Jednym z podstawowych badań obrazowych jest rezonans magnetyczny, który pozwala na wykrycie zmian nawet u 90% pacjentów. Do innych metod należą także:

• badanie płynu mózgowo-rdzeniowego,
• badania elektrofizjologiczne,
• badania laboratoryjne.

Leczenie stwardnienia rozsianego

Stwardnienie rozsiane należy do chorób nieuleczalnych i postępujących, dlatego dostępne leczenie łagodzi jedynie objawy tej choroby i opóźnia rozwój niepełnosprawności.

Do łagodzenia objawów SM wykorzystywane są między innymi glikokortykosteroidy jak prednizon czy metyloprednizolon. Stosowane są podczas rzutu choroby, zmniejszając stan zapalny i łagodząc ból na przykład towarzyszący pozagałkowemu zapaleniu nerwu wzrokowego.

W leczeniu SM stosowane są także leki modyfikujące przebieg choroby (DMT). Ich mechanizm działania polega na zmniejszeniu stanu zapalnego, zredukowaniu występujących rzutów choroby, a także spowolnieniu postępu SM. Do leków DMT należą leki immunomodulujące, które im szybciej zostaną podane pacjentowi tym istnieje większa szansa, że niektóre uszkodzenia układu nerwowego będą nawet odwracalne.

Rehabilitacja w SM jest jedną z najważniejszych form terapii, która powinna być wdrożona na każdym etapie choroby. Nie należy ona do łatwych, ponieważ przebieg choroby u każdego pacjenta jest różny, a ćwiczenia powinny być dostosowane do stanu chorego.

Terapia medyczną marihuaną w stwardnieniu rozsianym

Od pewnego czasu w leczeniu objawowym SM stosowana jest z powodzeniem medyczna marihuana, która prowadzi do:

• ustąpienia sztywności,
• poprawy ruchomości kończyn,
• poprawy samopoczucia i chęci kontynuowania rehabilitacji.

Wielu pacjentów, chorujących na stwardnienie rozsiane jest zadowolonych z tej alternatywnej formy terapii, która może być przepisana choremu tylko w porozumieniu ze specjalistą.

Źródła:
Losy J., Bartosik-Psujek H., Członkowska A. i wsp., Leczenie stwardnienia rozsianego. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Neurologicznego, Pol Prz Neurol., 2016.

Polskie Towarzystwo Stwardnienia Rozsianego, https://ptsr.org.pl/ [dostęp: 28.07.2023].

Dobson R., Giovannoni G., Multiple sclerosis - a review, Eur J Neurol., 2019.

Haddad F., Dokmak G., Karaman R., The Efficacy of Cannabis on Multiple Sclerosis-Related Symptoms, Life (Basel), 2022.